حق استاد در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) (بخش دوم)

دفاع از مقام استاد در برابر دشمنانش، امری ضروری و واجب است. 

وَ لَا تُحَدِّثَ فِی مَجْلِسِهِ أَحَداً (و در نزد او با کسی صحبت مکن)
سخن گفتن با دیگری در نزد استاد، یعنی بی توجهی به علم و دانش است. از بین رفتن تمرکز و بی توجهی به آموزه های استاد، دو آسیب به همراه دارد. نخست بی احترامی به استاد و دیگری عدم یادگیری دانش است. سخن گفتن با کسی، به معنای این است که سخن دیگری با ارزش مندتر از سخنانی است که استاد در حال بیان آن است.
 
 وَ لَا تَغْتَابَ عِنْدَهُ أَحَداً (و از کسی هم غیبت منما)
احادیث بسیار زیادی در متون روایی به بیان زشتی غیبت پرداخته اند. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «غیبت، حسنات (خوبی ها و نیکی ها) را از بین می برد همانطور که آتش هیزم را از بین می برد. خداوند بزرگ به موسی وحی می فرمود : غیبت کننده اگر توبه کند آخرین کسی است که وارد بهشت می شود و اگر توبه نکند نخستین کسی است که وارد آتش می گردد.»[1]

در غیبت کردن، تنها کسی که غیبت کننده است گناهکار نیست بلکه افرادی هم که گوش به غیبت دیگری داده اند در گناه او شریک هستند.

همان گونه که غیبت کردن از گناهان بزرگ است، شرکت کردن در جایی که غیبت افراد در آن به راحتی صورت می گیرد و  گوش دادن به سخنان غیبت کننده نیز از گناهان بزرگ به شمار می آید چرا که  تمام مفاسد غیبت مربوط به همراهی و همکارى دو طرف است و اگر غیبت شونده ای نباشد، غیبت کننده ای نیست که غیبت کند. (تا گوشی برای شنیدن غیبت نباشد، زبانی به غیبت چراخانده نمی شود). اگر شخصی حاضر نشود به غیبت این و آن گوش دهد، نه غیبت کننده ای برای عیب گویی دیگران پیدا می شود، نه عیب کسی فاش می شود و نه آبروی انسانی بر زمین ریخته می شود و ...

از همین روی در سخنان اهل بیت (علیهم السلام)، از شنونده غیبت به عنوان همکار غیبت کننده تعبیر شده و در گناه غیبت کننده شریک به شمار آمده است. در روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمده است که: «اَلْمُسْتَمِعُ اَحَدُ الْمُغْتابِیْنَ؛ شنونده غیبت یکی از غیبت کنندگان به شمار می آید.»[2]در سخنی دیگر امام على (علیه السلام) مى خوانیم که هنگامى که مشاهده کرد کسى نزد فرزندش امام حسن (علیه السلام) غیبت مى کند، فرمود: «یا بُنَىَّ نَزِّهْ سَمْعَکَ عَنْ مِثْلِ هذا فَاِنَّهُ نَظَرَ اِلى اَخْبَثِ ما فى وِعائِهِ فَاَفْرَغَهُ فى وِعائِکَ؛ فرزندم! گوش خود را از این گونه سخنان پاک دار، چرا که او (غیبت کننده) کثیف ترین چیزى را که در ظرف خود داشت انتخاب کرد و در ظرف تو ریخت.»[3]

از همین روی در سخنان بزرگان سفارش شده است که در جلسه ای که غیبت می شود یکی از کارها رو انجام دهند:

حال به راحتی می توان این را فهمید که چرا نباید در محضر استاد غیبت کرد. چرا که با این کار او و دیگران را شریک گناه خویش کرده و به زحمت انداخته اید.

در حالات آیت الله میرزا جواد آقاملکی تبریزی نوشته اند که فردی در جلسه ایشان غیبت کسی را می کند. ایشان با ناراحتی از جا برخاسته و می گویند: چهل روز مرا به زحمت انداختی. یعنی بخاطر غیبتی که انجام شد باید چهل روز ریاضت شرعی بکشم تا آثار زشتی گناه آن از آیینه جانم پاک شود.
 
وَ اَنْ تَدْفَعَ عَنْهُ اِذَا ذُکِرَ عِنْدَکَ بِسُوءٍ. (و آنگاه که از او در نزد تو بدی گفتند ، از او دفاع کن)
کمترین کاری که می توان در مقابل شنیدن غیبت افراد کرد این است که از او دفاع کنید و در همان جلسه که به ناگاه غیبت فردی را شنیدید، شما از خوبی هایی که دیگران بی خبر هستند و یا دانسته آن ها را مورد توجه قرار نمی دهند، بازگو کنید و به تبیین آنها همت گمارید.

در خطبه ای از رسول خدا(صلى الله علیه وآله)  براى عموم مردم می فرمایند: «مَنْ رَدَّ عَنْ اَخیه غَیْبَةً سَمِعَهُا فى مَجْلِس ردَّ اللّهُ عَنْهُ اَلْفَ باب مِنَ الشَرِّ فِى الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ، فَاِنْ لَمْ یَرُدَّ عَنْهُ وَ اَعْجَبَهُ کانَ عَلَیْه کَوِزْرِ مَنْ اغْتابَ؛ کسى که از برادرش غیبتى را که در مجلسى مى شنود رد کند (و در برابر آن دفاع نماید) خداوند هزار در از درهاى بدى را در دنیا و آخرت از او رد مى کند. و اگر آن غیبت را رد نکند و از آن خوشحال شود همانند گناه غیبت کننده براى او خواهد بود.»[4]

و نیز در حدیث دیگرى از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل شده است که فرمود: «مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ اَخیْه کانَ لَهُ حِجاباً مِن النّارِ؛ کسى که از آبروى برادرش دفاع کند حجابى از آتش دوزخ براى او خواهد بود.»[5][6]

این وظیفه در مقابل استاد بیشتر جلوه گری می کند. اگر کسی غیبتی از استاد کرد، شاگرد به عنوان نزدیک ترین کس به استاد، اگر ساکت بماند، به گونه ای صحت بر سخنان غیبت کننده گذاشته و آنها را تائید کرده ولی اگر در مقام رد آن سخنان و دفاع از مقام استاد و نیکی های او کند، بخشی از حق استاد را ادا کرده است.  
  
وَ اَن تَسْتُرَ عُیُوبَهُ (و عیب های او را بپوشان)
پوشاندن عیب مومنان امر واجبی است تا مادامی که آن عیب موجب آسیب به دیگر افراد نشده است.  در روایتی از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نقل شده است که فرمودند: « مَنْ سَتَرَ اَخاهُ الْمُسْلِمَ فِی الدُّنْیا فَلَمْ یفْضَحْهُ سَتَرَهُ اللّهُ یوْم الْقِیامَه؛ هر که بر عیب برادر مسلمانش در دنیا پرده پوشد و او را رسوا نسازد، خداوند در قیامت، عیب او را بپوشاند.»[7]

همچنین پیامبر(صلی الله علیه و آله) در کلامی دیگر در سفارش به مسلمانان می فرماید: «اُسْتُرُوا عَلی اِخْوانِکمْ؛ عیوب برادران خود را بپوشانید».[8]
عیب پوشی از استاد، یکی دیگر از حقوقی است که امام سجاد (علیه السلام) برای استاد برمی شمارند. عیب پوشی از استاد تا جایی است که بدانیم او بر حق است و راه حقیقت را به شاگردان می آموزد. در صورت اثبات جدایی استاد از راه حق و نیز به انحراف کشیدن شاگردان، وظیفه دیگری بر دوش آدمی است.